लज्जा, व्यङ्ग्य र आशाको चक्रव्यूहमा नेपाल

 परिचय : हाम्रो देश नेपालको प्यारो, लज्जास्पद रंगमञ्च

हाम्रो देश, हिमालको काखमा बुद्धको शान्ति र सगरमाथाको उभिएको गर्व बोकेर बुद्धभूमिमा उभिएको देश । तर, लौ न, यो देशको वास्तविक परिदृश्यलाई चित्रण गर्नुपर्दा मन खिन्न हुन्छ, तर हाँसो पनि उत्तिकै उठ्छ । हाम्रो देशको अवस्था यस्तो छ कि, यो एउटा ठूलो नाटकघरजस्तै लाग्छ, जहाँ हरेक पात्र आफ्नै स्क्रिप्टमा मस्त छ, तर कथा भने कसैलाई थाहा छैन । हाम्रो देशको वास्तविकता, लज्जास्पद छ ।

नेपाल, जहाँ हरेक बिहान सूर्यको किरणले हिमाललाई चुम्छ, र हरेक साँझ सडकमा खाल्डाखुल्डीले गाडीहरूलाई चुम्छ । यो देश यस्तो ठाउँ हो, जहाँ हरेक कुरा विरोधाभासले भरिएको छ । हामी विश्व शान्तिका प्रणेता गौतम बुद्धको देश भन्छौं, तर सडकमा हर्नको आवाजले शान्तिको सातो उड्छ । हामी सगरमाथाको देश भन्छौं, तर हाम्रा नेताहरूको सोचाइ सगरमाथा भन्दा पनि तल छ । हाम्रो देशको अवस्था यस्तो छ कि, यहाँ हरेक दिन नयाँ नाटक मञ्चन हुन्छ, र दर्शक हामी जनता, ताली बजाउन पनि बिर्सिसकेका छौं ।

१. राजनीतिः लज्जास्पद नाटकको स्क्रिप्ट

नेपालको राजनीति यस्तो छ, जस्तो कुनै सस्तो सिनेमाको सिक्वेल, जुन बारम्बार रिलिज हुन्छ, तर कथावस्तु उही पुरानो । नेताहरूले हरेक चुनावमा ठूलाठूला सपना बेच्छन्, तर जब सत्तामा पुग्छन्, ती सपनाहरू ’बजेट अभाव’ को बाकसमा थन्किन्छन् । हाम्रा नेताहरूको मुख्य विशेषता भनेकै ’आश्वासनको अखाडा’ हो । “हामीले यो गर्छौं, त्यो गर्छौं!“ भन्दै माइकमा चिच्याउँछन्, तर कामको कुरा आउँदा “अर्को कार्यकालमा!“ भन्दै पन्छिन्छन् ।

हाम्रो संसद् त झन रमाइलो छ । त्यहाँ बहस कम, हाँसो ज्यादा हुन्छ । सांसदहरूले एकअर्कालाई गाली गर्नमै आफ्नो समय खर्च गर्छन् । कहिले ’कुर्सी तोडफोड’, कहिले ’माइक खोसाखोस’, कहिले ’नारा जुलुस’ । यस्तो लाग्छ, संसद् भनेको कुनै रियालिटी शो हो, जहाँ हरेकले आफूलाई ’हिरो’ ठान्छ, तर दर्शकले सबैलाई ’जोकर’ देख्छ ।

नेपालको राजनीतिमा ’स्थायित्व’ भन्ने शब्द यस्तो छ, जस्तो सगरमाथाको चुचुरोमा हरियाली जंगल खोज्नु । सरकार बन्छ, ढल्छ, फेरि बन्छ, अनि फेरि ढल्छ । यो चक्र यति तीव्र छ कि, हाम्रा नेताहरूलाई ’सरकार ढाल्ने ओलम्पिक’ मा स्वर्ण पदक दिनुपर्छ । अनि भ्रष्टाचार? यो त हाम्रो देशको ’राष्ट्रिय खेल’ जस्तै भएको छ । हरेक ठूलो परियोजनामा ’कमिसन’ को कुरा नआए त त्यो परियोजना नै अधुरो लाग्छ । हाम्रा नेताहरूले भ्रष्टाचारलाई यति कलात्मक बनाएका छन् कि, यो कुनै कला प्रदर्शनीमा राख्न लायक छ ।

२. सडक र विकासः खाल्डाखुल्डीको गाथा

नेपालको सडक हेर्नुभयो भने लाग्छ, यो चन्द्रमाको सतहको नक्कल हो । खाल्डाखुल्डी यति धेरै छन् कि, गाडी चलाउनुभन्दा त ती खाल्डामा माछा पाल्न सकिन्छ । बर्खामा सडक नदी बन्छ, हिउँदमा धूलोको पहाड । अनि विकासको कुरा? विकास त हाम्रो देशमा ’सपनाको सहर’ जस्तै छ, जुन हरेक बजेट भाषणमा देखिन्छ, तर वास्तविकतामा कहिल्यै भेटिँदैन ।

हाम्रो देशमा सडक बनाउने ठेक्का यस्तो छ, जस्तो कुनै लटरी हो । ठेक्का लिन्छन्, सडक आधा बनाउँछन्, अनि बजेट सकियो भन्दै भाग्छन् । बाँकी सडक जनताले आफ्नै खुट्टाले हिँडेर ’प्लेन’ बनाउँछन् । अनि फ्लाइओभर? हा हा, यो त हाम्रो देशमा यस्तो कुरा हो, जुन बनाउन थालेको दशक बित्छ, तर पूरा हुँदैन । काठमाडौंको ट्राफिक जाम त झन विश्वप्रसिद्ध छ । यहाँ गाडीभन्दा हर्नको आवाज धेरै सुनिन्छ।

३. शिक्षा र स्वास्थ्यः लज्जास्पद सपनाको बजार

नेपालको शिक्षा प्रणाली यस्तो छ, जस्तो कुनै पुरानो किताब, जुन हरेक वर्ष नयाँ कभरमा बेचिन्छ, तर भित्रको सामग्री उही पुरानो । हाम्रा स्कूलहरूमा बच्चाहरूलाई रट्न सिकाइन्छ, तर सोच्न सिकाइँदैन। विश्वविद्यालयहरू त झन ’डिग्री बेच्ने पसल’ जस्ता भएका छन् । यहाँ डिग्री त पाइन्छ, तर ज्ञान? त्यो खोज्न विदेश जानुपर्छ ।

स्वास्थ्य क्षेत्रको त कुरै नगरौं । सरकारी अस्पतालहरू यस्ता छन्, जहाँ बिरामीले डाक्टरभन्दा पहिला ’लाइन’ भेट्छ। औषधि छैन, बेड छैन, तर ’धैर्य गर्नुस्’ भन्ने सल्लाह भने प्रशस्त छ । निजी अस्पतालहरू त झन ’लुटको अखाडा’। त्यहाँ गएर उपचार गर्नुभन्दा त बरु जडीबुटी खाएर घरमै बस्नु बुद्धिमानी । अनि डाक्टरहरू? उनीहरूको समय त सरकारी अस्पतालमा भन्दा क्लिनिकमा धेरै बित्छ।

४. जनताः लज्जास्पद धैर्यका मालिक

नेपालका जनता भने साँच्चिकै धैर्यका सागर हुन् । बिजुली जाँदा, पानी नआउँदा, सडकमा जाम हुँदा, नेताले झुट बोल्दा, हामी रिसाउँदैनौं, बरु ’हुन्छ, यस्तै हो’ भन्दै अघि बढ्छौं । हाम्रो धैर्य यति बलियो छ कि, यो कुनै विश्व रेकर्डमा राख्नुपर्छ । तर यो धैर्य लज्जास्पद पनि छ, किनकि हामीले कहिल्यै प्रश्न गर्न सिकेनौं । हामी नेताहरूलाई गाली गर्छौं, तर भोट दिने बेला फेरि उही अनुहार छान्छौं ।

हाम्रो देशमा जनता यस्ता छन्, जो सधैं ’आशा’ मा बाँच्छन्। “यो पल्ट त केही हुन्छ कि!“ भन्दै हरेक चुनावमा लाइन लाग्छन् । तर, जब परिणाम आउँछ, तब फेरि उही पुरानो कथा। हाम्रा जनताको यो आशावादी लज्जा त विश्वमै अनुपम छ ।

५. संस्कृति र पर्यटनः लज्जास्पद सम्भावनाको खानी

नेपालको संस्कृति र पर्यटन त हाम्रो गर्व हो । पशुपतिनाथ, लुम्बिनी, सगरमाथा, चितवन– यी सबै विश्वलाई लोभ्याउने सम्पदा हुन् । तर, यिनको व्यवस्थापन? त्यो त लज्जास्पद छ । हाम्रा सम्पदाहरू यति फोहोर छन् कि, पर्यटकहरू फोटो खिच्नुभन्दा पहिला फोहोर टिप्नुपर्छ । अनि पर्यटन मन्त्रालय? त्यहाँ त ’नेपाल घुम्नुस्’ भन्ने नारा मात्रै छ, तर पर्यटकलाई कसरी सुविधा दिने भन्ने योजना छैन ।

हाम्रो देशमा पर्यटकलाई ’अतिथि देवो भवः’ भन्छौं, तर जब उनीहरू आउँछन्, तब खाल्डाखुल्डी सडक र फोहोरले स्वागत गर्छौं । हाम्रा पर्यटकीय स्थलहरूको प्रचार त गर्छौं, तर तिनको संरक्षणमा ध्यान दिँदैनौं । यो त यस्तो छ, जस्तो कुनै अमूल्य हीरालाई सडकमा छोडेर ’यो त बिक्छ नि!’ भन्नु ।

६. युवा र रोजगारीः लज्जास्पद पलायन

नेपालका युवाहरू हाम्रो देशको भविष्य हुन्, तर यो भविष्य खाडी मुलुकमा पसिना बगाउँदै छ । हाम्रो देशमा रोजगारीको अवसर यति कम छ कि, हरेक वर्ष लाखौं युवा विदेश पलायन हुन्छन् । यहाँ डिग्री लिएर बेरोजगार बस्नुभन्दा खाडीमा गएर भाँडा माझ्नु बुद्धिमानी ठानिन्छ। यो लज्जास्पद सत्य हो कि, हाम्रो देशले आफ्ना युवालाई सपना देख्न सिकाउँछ, तर ती सपना पूरा गर्ने अवसर दिँदैन ।

हाम्रा युवाहरूमा जोश छ, जाँगर छ, तर अवसर छैन । यहाँ उद्यम गर्न खोज्यो भने, ब्यूरोक्रेसीको जालोले फसाइन्छ । कर तिर्नुपर्छ, घूस दिनुपर्छ, अनि बल्लबल्ल उद्योग खोल्यो भने बिजुलीको लोडसेडिङले सताउँछ । यस्तो अवस्थामा युवाहरूले विदेशको बाटो समात्नु स्वाभाविक हो, तर यो हाम्रो देशको लज्जास्पद हार हो।

७. लज्जास्पद, तर हाँसउठ्दो वास्तविकता

हाम्रो देशको यो लज्जास्पद अवस्था देखेर हाँसो पनि उठ्छ, रुन मन पनि लाग्छ। हामीले बुद्धको शान्ति र सगरमाथाको उचाइलाई विश्वसामु गर्वले प्रस्तुत गर्छौं, तर हाम्रो वास्तविकता भने खाल्डाखुल्डी र भ्रष्टाचारले भरिएको छ । हाम्रा नेताहरूले देशलाई ’सिंगापुर’ बनाउने सपना देखाउँछन्, तर हाम्रो काठमाडौं त सिंगापुरको फोहोर फाल्ने डम्पिङ साइटजस्तो भएको छ।

तर, यी सबै लज्जास्पद कुराहरूको बीचमा पनि हाम्रो देशमा आशा छ । हाम्रा जनताको धैर्य, हाम्रा युवाको जोश, हाम्रो संस्कृतिको समृद्धि– यी सबैले हामीलाई अझै अगाडि बढ्न प्रेरित गर्छ। हामीले लज्जास्पद अवस्थालाई हाँसोमा उडाएर, तर सत्यलाई स्वीकार गरेर, परिवर्तनको लागि लड्नुपर्छ।

अब जागौं!

नेपाल, हाम्रो प्यारो देश, यो लज्जास्पद अवस्थाबाट माथि उठ्न सक्छ । हाम्रो देशमा सम्भावना छ, स्रोत छ, र सबैभन्दा ठूलो कुरा, हाम्रो मनमा आशा छ । तर, यो आशालाई वास्तविकतामा बदल्न हामीले प्रश्न गर्न सिक्नुपर्छ । हामीले नेताहरूलाई जवाफदेही बनाउनुपर्छ, आफ्नो हकको लागि लड्नुपर्छ, र देशलाई साँच्चिकै ’जय जय नेपाल’ बनाउनुपर्छ।

यो लज्जास्पद अवस्थालाई हाँसोमा उडाउन सजिलो छ, तर यो हाँसोले हामीलाई परिवर्तनको बाटो देखाउनुपर्छ । हाम्रो देशको वास्तविकता लज्जास्पद होला, तर हाम्रो सपना सुन्दर छ ।