धर्म, हिन्दु–मुस्लिम सम्बन्ध र द्वन्द्व : एक भावुक दृष्टिकोण
धर्म, हिन्दु–मुस्लिम सम्बन्ध र द्वन्द्व : एक भावुक दृष्टिकोण
धर्म भनेको मानव आत्माको आस्था हो—आत्मा र परमात्माको बीचको एक सेतु, जसले मानवतालाई सही बाटो देखाउने काम गर्छ। धर्मले कसैलाई चोट पुर्याउनु हुँदैन, बरु सबैलाई जोड्ने, माया, सद्भाव, सेवा र सहिष्णुताको सन्देश दिनु यसको सार हो। हिन्दु, मुस्लिम, इसाई, बुद्ध, सिक्ख, सबै धर्महरू मूलतः एउटै उद्देश्य लिएर आएका छन्—शान्ति, प्रेम, र मानवताको रक्षा।
हिन्दु र मुस्लिम : दुई धर्म, एउटै मानवीय भावना
हिन्दु धर्म संसारका प्राचीनतम धर्महरूमध्ये एक हो। वेद, उपनिषद्, गीता, रामायण, महाभारतजस्ता ग्रन्थहरूमा जीवन दर्शन, कर्म, पुनर्जन्म, मोक्ष, धर्म, अर्थ, काम र मोक्षका विषयमा गहिरो चर्चा गरिएको छ। हिन्दु धर्मले विविधता स्वीकार गर्छ—यहाँ हजारौं देवीदेवता छन्, तर सबै एउटै ब्रह्मसँग जोडिन्छन्।
इस्लाम धर्मले ‘अल्लाह’लाई एकमात्र सृष्टिकर्ता मान्छ र ‘मोहम्मद ’लाई अन्तिम पैगम्बर। कुरान इस्लामको पवित्र ग्रन्थ हो जसमा मानव जीवनका सबै पक्षको मार्गदर्शन गरिएको छ। इस्लामले पनि न्याय, सद्भाव, दया, दान र भाईचारा सिकाउँछ।
यी दुई धर्म फरक छन्, तर एउटै मानवीय भावना बोकेका छन्—आत्मिक शुद्धता र मानवसेवा।
द्वन्द्व किन हुन्छ ?
यदि धर्मको मूल उद्देश्य मानवतालाई जोड्नु हो भने, हिन्दु र मुस्लिमबीच द्वन्द्व किन हुन्छ ? यो एक कठिन प्रश्न हो, जसको उत्तर भावनात्मक, ऐतिहासिक र राजनीतिक हुन्छ।
-
इतिहासको चोट: भारतको इतिहासमा हिन्दु–मुस्लिम सम्बन्ध जहिल्यै सरल थिएन। मुगल साम्राज्यको समयमा हिन्दु–मुस्लिमबीचको सम्बन्ध कहिले मैत्रीपूर्ण त कहिले तनावपूर्ण रह्यो। अंग्रेजहरूले ‘Divide and Rule’ नीतिमा काम गरे—धर्मको नाममा बाँडेर राज्य गर्न खोजे। भारतको विभाजन (Partition) ले त झनै चोट दियो। लाखौं मानिस मरे, करोडौं विस्थापित भए। ती घाउहरू अझै निको भएका छैनन्।
-
राजनीतिक स्वार्थ: राजनीति यस्तो माध्यम हो जसले धर्मलाई प्रयोग गरेर सत्ता प्राप्त गर्छ। कहिलेकाहीं नेताहरूले मत लिन धर्मको प्रयोग गर्छन्—धर्मको नाममा जनता भड्काइन्छन्। मुसलमानलाई आतंकवादी भनेर चिनाउने वा हिन्दु धर्मको खतरा देखाएर भावनात्मक नारा दिने—यी सबै द्वन्द्वलाई मलजल दिने कारण हुन्।
-
अज्ञानता र डर: धेरैजसो द्वन्द्वको जरा अज्ञानतामा हुन्छ। जब हामी अर्का धर्मको बारेमा बुझ्दैनौं, तब डर पैदा हुन्छ। डरले घृणा जन्माउँछ, र घृणाले द्वन्द्व।
-
सामाजिक असमानता र अवसरको अभाव: शिक्षा, रोजगारी, स्वास्थ्यजस्ता आधारभूत कुरामा समान पहुँच नहुनुले पनि समुदायबीच असन्तुलन ल्याउँछ। जब एक समुदाय पछि पर्छ, उसमा अन्यायको भावना पलाउँछ—जसले द्वन्द्व बढाउँछ।
द्वन्द्वका जिम्मेवार को हुन् ?
यो प्रश्न सरल छैन। जब कुनै समाजमा हिंसा हुन्छ, दोषी को हो भनेर औंला उठाउनु सजिलो हुन्छ, तर वास्तविकता गहिरो हुन्छ।
-
नेतृत्व वर्ग: जसले धर्मको राजनीति गर्छन्, नफरतको बीज बर्छन्, उनीहरू मुख्य जिम्मेवार हुन्। नेताहरूले नफरत फैलाएर मत माग्छन्, तर शान्ति र मेलमिलापको कुरा कम गर्छन्।
-
मिडिया: केही मिडियाले पनि आगोमा घ्यू हाल्ने काम गर्छ। झूटो समाचार, उत्तेजक हेडलाइन र एकपक्षीय रिपोर्टिङले समुदायबीच भ्रम र घृणा बढाउँछ।
-
हामी स्वयं: कहिलेकाहीं हामी जनताले पनि बिना सोच विचार अफवाहमा विश्वास गर्छौं। हामीले अरूको धर्म बुझ्ने कोसिस गर्दैनौं। कुनै समुदायमा भएका केही गलत क्रियाकलापबाट पूरै धर्मलाई दोष दिन्छौं। यसरी हामी सबै पनि केही हदसम्म जिम्मेवार हुन्छौं।
तर आशा छ…
धेरै हिन्दु छन् जसका जिग्री मित्र मुसलमान छन्, र धेरै मुसलमान छन् जसका जीवनका सबैभन्दा भरपर्दा साथी हिन्दु छन्। भारत, नेपाल र अन्य देशहरूमा हजारौं यस्ता कथाहरू छन्—जहाँ हिन्दु–मुस्लिमले एकअर्काको पर्व मनाएका छन्, दु:खमा साथ दिएका छन्।
नेपालमा पनि हिन्दु र मुस्लिमबीचको सम्बन्ध तुलनात्मक रूपमा सौहार्दपूर्ण रहँदै आएको छ। तर, यदि हामी सजग भएनौं भने बाहिरबाट आयात गरिएका द्वन्द्वहरू भित्र पस्न सक्छन्।
के गर्न सकिन्छ ?
-
शिक्षा र संवाद: हामीले स्कुलदेखि नै धार्मिक सहिष्णुता पढाउनुपर्छ। एकअर्काको धर्म बुझ्ने कोसिस गर्नुपर्छ। संवाद नै द्वन्द्वको उत्तर हो।
-
साझा पर्व र कार्यक्रम: हिन्दु–मुस्लिम समुदायबीच साझा सांस्कृतिक कार्यक्रम, मेलमिलाप सभा, र अन्तरधार्मिक भोज जस्ता कार्यक्रमहरूले विश्वास बढाउँछ।
-
मीडिया र सामाजिक सञ्जालको सदुपयोग: सच्चा र सन्तुलित समाचार, शान्ति सन्देश प्रवाह गर्ने अभियानहरूले द्वन्द्वलाई कम गर्न सक्छ।
-
नेतृत्वको जवाफदेही: नेताहरूले नफरत फैलाउने होइन, सद्भाव र मेलमिलापको सन्देश दिनुपर्छ। यदि उनीहरूले द्वन्द्व बढाउने काम गरे भने जनताले प्रश्न गर्नुपर्छ।
अन्तिम शब्द :
धर्मले कहिल्यै पनि युद्ध सिकाउँदैन। रामले रावणलाई मारे, तर विभीषणलाई अङ्गिकार गरे। मोहम्मद साहबले आफ्ना सताउनेहरूलाई माफ गरे। बुद्धले द्वन्द्व त्यागेर मध्यम मार्ग देखाए। यिनै धर्मगुरुहरूले देखाएको बाटोमा हिँड्न सके, हाम्रो समाजमा मेलमिलाप र शान्ति हुनेछ।
धर्म युद्धको कारण होइन, शान्तिको कारण हुनुपर्छ।
Comments
Post a Comment