भारत र पाकिस्तानबीचको युद्ध: एक विश्लेषण

आज विश्व युद्धको छायाँमा उभिएको छ। कश्मीरको पहलगाममा भएको आक्रमणले भारत र पाकिस्तानबीचको तनावलाई फेरि एकपटक सतहमा ल्याएको छ। यो घटनाले दक्षिण एसियाको शान्ति र स्थिरतामाथि प्रश्नचिह्न खडा गरेको छ। युद्धको कुरा उठ्दा हरेक व्यक्तिको मनमा डर, चिन्ता र अनिश्चितता पैदा हुन्छ। म युद्धको समर्थक होइन, किनभने युद्धले विनाश बाहेक केही ल्याउँदैन। न म पाकिस्तानको विरोधी हुँ, न त भारतको समर्थक। मेरो दृष्टिकोण तटस्थ छ, र म चाहन्छु कि यो युद्ध रोकियोस्, किनभने यसको असर नेपाललगायत सम्पूर्ण विश्वमा पर्न सक्छ। आगो लगाउन एउटा सानो चिंगारी काफी हुन्छ, र यो आगोले सबैलाई जलाउन सक्छ। यो लेखमा म पहलगाम आक्रमण, भारत-पाकिस्तान युद्ध , र शान्तिको आवश्यकता लाइ विश्लेषण गर्ने प्रयास गरेको छु |

पहलगाम आक्रमण र यसको पृष्ठभूमि

पहलगाम आक्रमण एउटा यस्तो घटना हो, जसले भारत र पाकिस्तानबीचको तनावलाई चरमोत्कर्षमा पुर्‍याएको छ। यदि यो आक्रमणमा पाकिस्तानको संलग्नता प्रमाणित हुन्छ भने, यो गम्भीर कुरा हो। पाकिस्तानलाई आतंकवादी संगठनहरूको संरक्षणकर्ताको रूपमा लिइन्छ, र यो आरोप नयाँ होइन। विगतमा पनि भारतले पाकिस्तानमाथि यस्ता आरोपहरू लगाउँदै आएको छ। उदाहरणका लागि, २००१ को भारतीय संसद आक्रमण र २००८ को मुम्बई आक्रमणमा पनि पाकिस्तानको हात रहेको भारतको दाबी थियो। यदि पहलगाम आक्रमणमा पनि यस्तै प्रमाणहरू भेटिन्छन् भने, भारतको क्रोध र प्रतिक्रिया स्वाभाविक हुनेछ।

तर यहाँ प्रश्न उठ्छ– के युद्ध नै यसको समाधान हो? भारतले बदला लिनुपर्छ भन्ने कुरा म स्वीकार गर्छु, किनभने कुनै पनि देशले आफ्ना नागरिकमाथि भएको आक्रमणलाई सहन सक्दैन। तर यो बदला सैन्य कारबाहीको सट्टा कूटनीतिक र बौद्धिक तरिकाले पनि लिन सकिन्छ। युद्धले तत्कालीन रूपमा सन्तुष्टि दिन सक्ला, तर दीर्घकालीन रूपमा यसले विनाश निम्त्याउँछ।

पाकिस्तानको अवस्था: भोकमरी र द्वन्द्वको चपेटामा

पाकिस्तान आज भोकमरी, आर्थिक संकट र आन्तरिक द्वन्द्वको चपेटामा छ। अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) को तथ्यांकअनुसार, पाकिस्तानको अर्थतन्त्र गम्भीर संकटमा छ। महँगी र बेरोजगारीले जनता आक्रान्त छन्। यस्तो अवस्थामा पाकिस्तानसँग भारतजस्तो शक्तिशाली देशसँग युद्ध लड्ने क्षमता छैन। पाकिस्तानको सैन्य शक्ति भारतको तुलनामा कमजोर छ, र उसको आर्थिक अवस्थाले युद्धको खर्च धान्न सक्दैन। यदि भारतले पाकिस्तानलाई सैन्य कारबाहीमार्फत सजाय दिने सोच राख्छ भने, यो एउटा यस्तो देशमाथि आक्रमण हुनेछ, जो पहिल्यै आफैंमा टुक्रिन लागेको छ।

पाकिस्तानमा आतंकवादको समस्या गम्भीर छ। तालिबान, लश्कर-ए-तय्यबा, जैश-ए-मोहम्मदजस्ता संगठनहरूले पाकिस्तानको जमिनलाई आफ्नो आधार बनाएका छन्। तर यो पनि सत्य हो कि यी संगठनहरूले पाकिस्तानकै जनतामाथि आक्रमण गर्छन्। उदाहरणका लागि, २०१४ मा पेशावरको आर्मी पब्लिक स्कूलमा भएको आक्रमणमा १४९ जना मारिए, जसमध्ये अधिकांश बालबालिका थिए। यस्ता घटनाहरूले पाकिस्तानको आन्तरिक सुरक्षा प्रणालीको कमजोरीलाई उजागर गर्छ। यदि भारतले पाकिस्तानमा आतंकवाद समाप्त गर्ने लक्ष्य राख्छ भने, यो सैन्य कारबाहीले मात्र सम्भव छैन। आतंकवादको जरा गहिरो छ, र यसलाई समाप्त गर्न कूटनीति, आर्थिक सहायता र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग चाहिन्छ।

भारतको दृष्टिकोण: बदला कि शान्ति?

भारत विश्वको सबैभन्दा ठूलो लोकतन्त्र र उदीयमान आर्थिक शक्ति हो। भारतको सैन्य शक्ति र कूटनीतिक प्रभाव दक्षिण एसियामा मात्र नभई विश्वमै महत्त्वपूर्ण छ। पहलगाम आक्रमणपछि भारतले कडा कदम चाल्ने अपेक्षा गरिएको छ। तर प्रश्न यो छ– के युद्धले भारतको हित रक्षा गर्छ? युद्धले भारतलाई तत्कालीन रूपमा बलियो देखाउन सक्ला, तर यसको दीर्घकालीन परिणाम घातक हुन सक्छ।

भारत र पाकिस्तान दुवै परमाणु शक्ति सम्पन्न देश हुन्। यदि युद्ध परमाणु स्तरमा पुग्छ भने, यो मानवताको लागि कलंक हुनेछ। परमाणु युद्धको परिणाम कसैले पनि सहन सक्दैन। यो केवल भारत र पाकिस्तानको विनाशमा मात्र सीमित रहँदैन, बरु सम्पूर्ण विश्वमा यसको प्रभाव पर्नेछ। नेपालजस्तो सानो र शान्तिप्रिय देश पनि यो युद्धको चपेटामा पर्न सक्छ।

भारतले यदि पाकिस्तानलाई पूर्ण रूपमा नष्ट गर्ने सोच राख्छ भने, यो पनि सम्भव छैन। पाकिस्तान पहिल्यै आर्थिक र सामाजिक रूपमा कमजोर छ। उसलाई नष्ट गर्नु भनेको एउटा यस्तो देशलाई ध्वस्त गर्नु हो, जो पहिल्यै ध्वस्त हुने बाटोमा छ। भारतको लागि बुद्धिमानी यही हुनेछ कि उसले आफ्नो शक्ति र प्रभावलाई कूटनीतिक तरिकाले प्रयोग गरोस्। संयुक्त राष्ट्रसंघ, जी-२० जस्ता मञ्चहरूमा भारतले पाकिस्तानमाथि दबाब सिर्जना गर्न सक्छ। आतंकवादविरुद्ध लड्न अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको सहयोग लिन सक्छ।

युद्धको असर: नेपाल र विश्व

युद्धको असर केवल भारत र पाकिस्तानमा मात्र सीमित रहँदैन। नेपाल, जुन यी दुई देशको बीचमा अवस्थित छ, यो युद्धबाट प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित हुनेछ। नेपालको अर्थतन्त्र भारतसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ। भारत नेपालको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक साझेदार हो। यदि भारत युद्धमा संलग्न हुन्छ भने, यसले नेपालको आयात-निर्यातमा ठूलो असर पार्नेछ। इन्धन, खाद्यान्न र अन्य आवश्यक वस्तुहरूको आपूर्तिमा कमी आउन सक्छ।

त्यस्तै, नेपालमा ठूलो संख्यामा भारतीय र पाकिस्तानी नागरिकहरू बस्छन्। युद्धको अवस्थामा यी समुदायहरूबीच तनाव बढ्न सक्छ, जसले सामाजिक सद्भावलाई खल्बलाउन सक्छ। नेपालले शान्तिको सन्देश दिनुपर्छ र दुवै देशलाई संयम अपनाउन आग्रह गर्नुपर्छ।

विश्वको कुरा गर्ने हो भने, भारत र पाकिस्तानबीचको युद्धले विश्व अर्थतन्त्रमा ठूलो असर पार्नेछ। दक्षिण एसिया विश्वको सबैभन्दा जनसंख्या भएको क्षेत्र हो। यहाँको अस्थिरताले विश्वव्यापी आपूर्ति शृंखलामा प्रभाव पार्न सक्छ। तेलको मूल्य, खाद्यान्नको आपूर्ति, र अन्य वस्तुहरूको मूल्यमा वृद्धि हुन सक्छ। त्यस्तै, परमाणु युद्धको खतरा विश्व समुदायको लागि सबैभन्दा ठूलो चिन्ताको विषय हो।

शान्तिको बाटो: कूटनीति र सहकार्य

युद्ध कहिल्यै पनि समाधान होइन। इतिहासले हामीलाई सिकाएको छ कि युद्धले केवल विनाश, पीडा र घृणा निम्त्याउँछ। प्रथम र दोस्रो विश्वयुद्धका परिणामहरू हामी सबैलाई थाहा छ। लाखौं मानिसहरूको ज्यान गयो, करोडौंको सम्पत्ति नष्ट भयो। भारत र पाकिस्तानले यो कुरालाई बुझ्नुपर्छ कि युद्धले कसैको जित हुँदैन।

शान्तिको लागि कूटनीति नै सबैभन्दा प्रभावकारी बाटो हो। भारत र पाकिस्तानले वार्ताको टेबलमा बसेर आफ्ना समस्याहरू समाधान गर्नुपर्छ। संयुक्त राष्ट्रसंघ, चीन, रूस, अमेरिकाजस्ता देशहरूले मध्यस्थताको भूमिका खेल्न सक्छन्। आतंकवादविरुद्ध लड्न दुवै देशले सहकार्य गर्नुपर्छ। पाकिस्तानले आफ्नो भूमिमा रहेका आतंकवादी संगठनहरूलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ, र भारतले पाकिस्तानलाई आर्थिक र कूटनीतिक दबाबमार्फत सहयोग गर्नुपर्छ।

नेपालले पनि शान्तिको सन्देशवाहकको भूमिका खेल्न सक्छ। नेपाल बुद्धको जन्मभूमि हो, र हामीले विश्वलाई शान्तिको सन्देश दिन सक्छौं। नेपालले दुवै देशलाई संयम अपनाउन र वार्तामार्फत समाधान खोज्न आग्रह गर्नुपर्छ।

परमाणु शक्तिको गर्व: मानवताको लागि खतरा

भारत र पाकिस्तान दुवैले आफ्नो परमाणु शक्तिमा गर्व गर्छन्। तर यो गर्व मानवताको लागि खतरा हो। परमाणु हतियारले कसैलाई जिताउँदैन, बरु सबैलाई नष्ट गर्छ। हिरोसिमा र नागासाकीमा परमाणु बमको प्रयोगले लाखौं मानिसको ज्यान लिएको थियो। आजको परमाणु हतियार त्योभन्दा कयौं गुणा शक्तिशाली छन्। यदि भारत र पाकिस्तानबीच परमाणु युद्ध हुन्छ भने, यो सम्पूर्ण मानव सभ्यताको लागि विनाशकारी हुनेछ।

हिन्दुस्तान जिन्दाबाद वा पाकिस्तान जिन्दाबाद: नारा होइन, शान्ति चाहिन्छ

‘हिन्दुस्तान जिन्दाबाद’ वा ‘पाकिस्तान जिन्दाबाद’ को नारा लगाएर देश चल्दैन। देशलाई बलियो बनाउन शान्ति, विकास र समृद्धि चाहिन्छ। भारत र पाकिस्तानका नेताहरूले यो कुरा बुझ्नुपर्छ कि जनताको भलाइ नै उनीहरूको पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्छ। युद्ध केही दिनको लागि हुन्छ, तर मान्छे जिंदगीभरको लागि रुन्छ। युद्धले ल्याउने पीडा र विनाशले कसैको भलाइ गर्दैन।

निष्कर्ष

पहलगाम आक्रमणले भारत र पाकिस्तानबीचको तनावलाई फेरि एकपटक सतहमा ल्याएको छ। यदि पाकिस्तान यो आक्रमणको दोषी हो भने, उसलाई सजाय हुनुपर्छ। तर यो सजाय युद्धको रूपमा होइन, बरु कूटनीतिक र बौद्धिक तरिकाले हुनुपर्छ। पाकिस्तान आफैं भोकमरी, आर्थिक संकट र आतंकवादको चपेटामा छ। भारतले यदि पाकिस्तानलाई नष्ट गर्ने सोच राख्छ भने, यो सम्भव छैन, किनभने पाकिस्तान पहिल्यै ध्वस्त हुने बाटोमा छ।

युद्धले कसैको भलाइ गर्दैन। भारत र पाकिस्तान दुवैले शान्तिको बाटो अपनाउनुपर्छ। कूटनीति, वार्ता र सहकार्यमार्फत आतंकवाद र तनावको समाधान खोज्नुपर्छ। नेपालले पनि शान्तिको सन्देशवाहकको भूमिका खेल्नुपर्छ। परमाणु शक्तिको गर्वले मानवताको विनाश निम्त्याउन सक्छ। हामी सबैले यो कुरा बुझ्नुपर्छ कि युद्ध होइन, शान्ति नै सभ्यताको आधार हो।

यो युद्ध रोकियोस्, यो आगो नबलोस्। किनभने आगोले सबैलाई जलाउँछ, र यो जलनको पीडा कसैले पनि सहन सक्दैन। शान्तिको लागि हामी सबै एकजुट हुनुपर्छ।