भ्रष्टाचार, बेरोजगारी र आशा: पीडामा डुबेको तर सम्भावनाले भरिएको नेपाल

 यो लेखमा प्रयोग भएको डाटाहरु मैले इन्टरनेट बाट खोजेर राखेको छु, जुन लगभग सहि छ ।

हिमालको काखमा फैलिएको सुन्दरता, जहाँ हिउँले ढाकिएका चुचुराहरू आकाशलाई छुन खोज्छन् र लालीगुराँसले जङ्गल सजाउँछ, त्यही भूमिमा बुद्धको जन्मभूमि नेपाल अवस्थित छ। तर यो प्राकृतिक रमणीयताभित्र लुकेको यथार्थ भने पीडाले भरिएको छ। यो कथा हो लाखौँ आमाबुबाको, जसले आफ्नो पेट काटेर छोराछोरीलाई

पढाए तर तिनै छोराछोरी बेरोजगारीको दलदलमा डुबेर या त परदेशतिर सस्तो श्रम बेच्न बाध्य भए। यो कथा हो ति युवाहरूको जसले विश्वविद्यालयबाट डिग्री लिएर पुल निर्माण गर्ने, नदीबाट बिजुली निकाल्ने, गाउँहरूमा उज्यालो र विकास ल्याउने सपना देखे तर व्यवस्था, राजनीति र भ्रष्टाचारको भूतले उनीहरूको सीपलाई खिया लागेको औजारझैँ प्रयोगविहीन बनाइदियो। बेरोजगारीको आँकडा केवल कागजमा सीमित तथ्य होइन, यो भविष्य चोर्ने चोर हो जसले उत्साहलाई निराशामा र आशालाई असहायतामा परिणत गरिरहेको छ। २०२४ मा बेरोजगारी दर १०.७ प्रतिशत पुगेको तथ्यले मात्रै होइन, गाउँगाउँमा बेरोजगार युवकहरू चिया पसलमा समय मार्दै गरेको दृश्यले यो राष्ट्रको असल सपना कसरी खेर गइरहेको छ भन्ने कुराको प्रत्यक्ष प्रमाण दिन्छ।

आमाबुबाले आफ्नो जीवन बलिदान गरेर छोराछोरीलाई पढाए। खेत धान्दा–धान्दै ऋणमा डुबेर विद्यालयको शुल्क तिरे। तर तिनका सन्तानहरू आज कतारको मरुभूमिमा पसिना बगाउँदैछन् र वृद्ध आमाबुबा गाउँमा तिनका तस्बिरलाई अँगालो हाल्दै आँसु झारिरहेका छन्। विडम्बना त यहाँ हो कि राज्यले उनीहरूलाई कामको अवसर दिन सकेन, तर कर असुल्न भने कहिल्यै ढिलाइ गरेन। नागरिकबाट दिनदिनै कर उठाउने तर जवाफदेहीता नदिने यस्ता सरकारलाई जनताले कसरी विश्वास गर्ने भन्ने प्रश्न आज हरेक नेपालीको छातीमा चोट बनेर उठिरहेको छ।

यसैबीच भ्रष्टाचारको महामारी त अझै घातक छ। भुटानी शरणार्थी प्रकरणदेखि सुन तस्करी, जग्गा हडप्ने घोटाला, ठेक्का वितरणमा हुने कमिशन खेलसम्म, राज्यको हरेक तहमा भ्रष्टाचारको जरा गहिरिएको छ। २०२४ को भ्रष्टाचार सूचकाङ्कमा नेपाल १८० देशमध्ये १०७औँ स्थानमा पर्‍यो भने पनि त्यो केवल संख्या हो, वास्तविक पीडा त्यसभन्दा गहिरो छ। तराईको किसानले पाउने अनुदान बीचमै हराउँछ, पहाडकी वृद्ध आमाको पेन्सन घुस्याहा अधिकृतको खल्तीमा पुग्छ, सडक बनाउन बजेट आएको सुन्छौं तर बाटो अझै खाल्डाखुल्डीले भरिएको हुन्छ। अनि जनता सोध्छन्—यो राष्ट्र कुन बाटो जाँदैछ?

यो पीडा अझ प्रस्ट हुन्छ जब इमान्दार व्यवसाय गर्ने सपनासम्म पनि नोकरशाही र भ्रष्टाचारले ध्वस्त पार्छ। भन्सारमा आफ्नो सामान आयात गर्दा मनलाग्दी मूल्याङ्कन गरिन्छ। सही मूल्य देखाउँदा झन्झटमा पारिन्छ, बढी देखाउँदा असह्य कर तिर्नुपर्छ। अन्ततः बजारमा कालोबजारीले सस्तोमा बेचिदिन्छ। यसरी इमान्दार व्यवसायी डुब्छन् तर भ्रष्ट प्रफुल्लित हुन्छन्। यसरी दिनहुँ कति सपना कागजमै मर्छन् र कति परिवार भोकसँग जुधिरहेका छन्।

अर्थतन्त्रको संरचनागत कमजोरीले यो पीडालाई झन् गहिरो बनाएको छ। कम उत्पादकत्व, घट्दो निर्यात, स्थिर औद्योगिक अवस्था, प्राकृतिक प्रकोपको प्रहार—२०२४ को बाढी र पहिरोले मात्रै जीडीपीको ०.८ प्रतिशत क्षति पुर्‍यायो। तर त्यसको क्षतिपूर्ति कसैले गरेन। बरु गाउँका मानिसहरू भोकसँग लडिरहेका छन् भने नेताहरू व्यर्थका भ्यू टावर र कमिसन खाने योजनामा करोडौं खर्चिरहेका छन्। यस्तो अवस्थामा युवाहरूको अवस्था झन् करुण छ। करिब २० प्रतिशत युवाहरू बेरोजगार छन्। हरेक दिन १५ सयभन्दा बढी युवा श्रमका लागि परदेशिन्छन्—कोही कतारको गर्मीमा, कोही मलेसियाको कारखानामा, कोही कोरियाको निर्माणस्थलमा। तर नेपालमा उनीहरूको सीप प्रयोग हुने अवसर छैन। यसरी नेपाल आमाले आफ्ना छोराछोरीलाई परदेश पठाएर आँसु झारिरहेकी छिन्। छोराको तस्बिर अँगालो हाल्दै सोधिरहेकी छिन्—“मेरो देशले उसलाई किन अवसर दिन सकेन?” यस्ता कथाहरू काल्पनिक होइनन्, यिनै नै त हाम्रो समाजको सजीव यथार्थ हुन्।

यस्तो अवस्थामा जब हामी अन्य राष्ट्रका उदाहरणतर्फ हेर्छौँ, हृदयमा पीडा मात्र होइन, सिकाइ पनि जाग्छ। जस्तै अफ्रिकाको सानो देश बुर्किना फासोमा जन्मेका युवा नेता इब्राहिम ट्राओरे, जसले केवल ३४ वर्षको उमेरमा राष्ट्रको बागडोर सम्हाले। आफ्नो तलब अस्वीकार गरे। साधारण जीवन जिउँदै भ्रष्टाचारविरुद्ध कठोर कदम चाले। आत्मनिर्भरता र युवालाई रोजगारी दिने नीतिहरू अघि सारे। विदेशी हस्तक्षेपविरुद्ध आवाज उठाए। अनि आफ्नै देशलाई उठाउने संकल्प गरे। उनका कर्महरूले प्रमाणित गर्‍यो—साँचो नेतृत्व भनेको सिंहासनमा बस्नु मात्र होइन, जनताको पीडा महसुस गर्नु हो।

जब हामी नेपालको नेताहरूलाई तुलना गर्छौं, हामी रोइरहन बाध्य हुन्छौं। हाम्रा नेताहरू घोटालामा डुबेका छन्, कमिशनको खेलमा रमाएका छन्, तर ट्राओरेले युवालाई उठाएका छन्। हाम्रा नेताहरू व्यर्थका योजनामा पैसा खर्च गर्छन्, तर ट्राओरेले स्थानीय उत्पादनलाई प्रोत्साहन दिएका छन्। नेपालका युवा देश छोडिरहेका छन्, तर ट्राओरेले युवालाई देशभित्रै संलग्न गराएका छन्। यसले प्रष्ट देखाउँछ—नेपालका नेताहरूले इमान्दार नेतृत्वको पाठ सिक्न जरुरी छ। जनताको आँसु र पीडालाई महसुस गर्न जरुरी छ। भ्रष्टाचारलाई जडैदेखि उखेल्न जरुरी छ।

तर अन्धकारबीच पनि आशा मरेको छैन। नेपाली जनता हिमालजस्तै टाठा छन्, लालीगुराँसजस्तै रंगिन छन्। हामीलाई केवल जवाफदेही सरकार चाहिन्छ, स्पष्ट नीति चाहिन्छ, सहानुभूति भएका नेता चाहिन्छ, अनि हरेक इमानदार प्रयासलाई सम्मान गर्ने वातावरण चाहिन्छ। यसरी मात्र हराएका सपना फेरि जीवित हुन सक्छन्।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, नेपाल अद्वितीय सौन्दर्यले भरिएको भूमि हो तर यसलाई भ्रष्टाचार र नालायकीपनले ओइलाइरहेको छ। यदि हामीले अबैध फाइदा लिने प्रवृत्तिलाई अस्वीकार गरी आत्मनिर्भरता, जवाफदेहीता र सहानुभूतिपूर्ण नेतृत्व रोज्यौं भने नेपाल फेरि उठ्न सक्छ। युवाको सपना पूरा हुन सक्छ। आमाबुबाको आँसु पुछ्न सकिन्छ। अनि संसारले फेरि गर्वसाथ भन्न सक्छ—यो हो बुद्धको जन्मभूमि, वीरको देश, इमानदार नागरिकहरूको राष्ट्र नेपाल।