जीवनमा आफ्नो कारणले करियर दौड्छ तर कहिलेकाहीँ अर्काको कारणले पनि आफ्नो करियर खराब हुन्छः एक विस्तृत विश्लेषण

 परिचयः विषयको महत्व

जीवन एक रहस्यमय यात्रा हो, जसमा सफलता र असफलताका अनेकौं मोडहरू हुन्छन । हामी प्रायः सोच्छौं कि हाम्रो करियर वा जीवनको सफलता पूर्ण रूपमा हाम्रो आफ्नै प्रयास, मेहनत र निर्णयहरूमा निर्भर हुन्छ । तर वास्तविकता यो होइन । कहिलेकाहीँ हाम्रो जीवनमा अर्काका कारणहरूले पनि ठूलो प्रभाव पार्छन्, जसले हाम्रो करियरलाई दौडाउने वा रोक्ने काम गर्छ । त्यसैले म सधैं अवसर मिल्दा अरूलाई सहयोग गर्न प्रयास गर्छु । कम्तीमा मेरो कारणले कसैको करियर नबिग्रोस् भन्ने सोच राख्छु, किनकि जीवनमा के हुन्छ थाहा छैन, र यो बुझाइ प्रायः उमेर ढल्केपछि मात्र आउँछ ।

सबैभन्दा पहिले यो विषयको महत्व बुझौं । नेपाली समाजमा करियरलाई जीवनको मुख्य आधार मानिन्छ । हामी बाल्यकालदेखि नै पढाइ, मेहनत र संघर्षबाट सफलता प्राप्त गर्ने सपना देख्छौं । तर यो सपना सधैं हाम्रो नियन्त्रणमा हुँदैन । उदाहरणका लागि, एक विद्यार्थीले राम्रो पढाइ गरेर राम्रो जागिर पाउन सक्छ, तर यदि उसको शिक्षक वा साथीहरूले सहयोग नगरे वा बाधा पु¥याए भने उसको करियर प्रभावित हुन सक्छ । यो कुरा केवल व्यक्तिगत स्तरमा मात्र होइन, सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक स्तरमा पनि लागू हुन्छ ।

जीवनमा “अफ्नो कारण“ भनेको हाम्रो आफ्नै निर्णयहरू, मेहनत, सीप र योजना हो । यसले हाम्रो करियरलाई “दौड्ने“ बनाउँछ, अर्थात् छिटो अगाडि बढाउँछ । तर “अर्काको कारण“ भनेको परिवार, साथी, सहकर्मी, समाज वा अपरिचित व्यक्तिहरूको प्रभाव हो, जसले हाम्रो करियरलाई खराब बनाउन सक्छ । यो प्रभाव सकारात्मक वा नकारात्मक दुवै हुन सक्छ, तर यहाँ मुख्य रूपमा नकारात्मक पक्षमा केन्द्रित छौं ।

मैले यो विश्लेषणलाई चार मुख्य भागमा बाडेको छु ।

(१) आफ्नो कारणले करियर कसरी दौड्छ,

(२) अर्काको कारणले करियर कसरी खराब हुन्छ,

(३) यसलाई बुझ्ने र सहयोग गर्ने महत्व, र

(४) उमेर ढल्केपछि आउने बुझाइ ।

भाग १:  आफ्नो कारणले करियर दौड्छ – व्यक्तिगत प्रयासको भूमिका

हामीले जीवनमा सफलता प्राप्त गर्न आफ्नै मेहनतलाई मुख्य मान्छौं । यो सत्य हो । आफ्नो कारणले करियर दौड्ने भनेको हाम्रो आन्तरिक शक्ति र निर्णयहरूबाट आउने गति हो । उदाहरणका लागि, एक युवकले दिनरात मेहनत गरेर परीक्षा पास गर्छ र राम्रो जागिर पाउँछ। । यो उसको आफ्नै कारण हो – उसको दृढता, अध्ययन र योजना ।

नेपाली सन्दर्भमा हेर्ने हो भने, हाम्रो समाजमा धेरै सफल व्यक्तिहरू छन् जसले आफ्नै मेहनतबाट उचाइ प्राप्त गरेका छन । जस्तै, प्रचण्ड वा केपी ओली जस्ता राजनीतिज्ञहरूले आफ्नै संघर्षबाट उच्च पद प्राप्त गरे । तर यो पूर्ण सत्य होइन, किनकि उनीहरूको सफलतामा पार्टीका साथीहरूको पनि भूमिका थियो । तैपनि, मुख्य रूपमा आफ्नो निर्णयहरूले करियरलाई दौडाउँछ ।

मनोवैज्ञानिक रूपमा, यो “सेल्फ–डिटर्मिनेसन थियरी“ सँग जोडिन्छ, जसअनुसार व्यक्तिको सफलता उसको आन्तरिक प्रेरणाबाट आउँछ । हामीले आफ्नो लक्ष्य निर्धारण गरेर काम गर्दा, करियर छिटो अगाडि बढ्छ । तर यो दौड सधैं सीधा हुँदैन । कहिलेकाहीँ बाहिरी कारकहरूले यसलाई प्रभावित गर्छन ।

यस भागमा थप विस्तार गर्दै भन्नुपर्दा, आफ्नो कारणले करियर दौड्ने प्रक्रिया बहुआयामिक हुन्छ । पहिलो, शिक्षा र सीप विकास । एक व्यक्तिले आफ्नो समय र ऊर्जा लगानी गरेर नयाँ सीप सिक्छ, जसले उसको करियरलाई बलियो बनाउँछ । उदाहरणस्वरूप, नेपालमा आईटी क्षेत्रमा काम गर्ने युवाहरूले कोडिङ सिकेर अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूमा जागिर पाउँछन । यो उनीहरूको आफ्नै मेहनत हो ।

दोस्रो, निर्णय लिने क्षमता । जीवनमा सही समयमा सही निर्णय लिनुले करियरलाई दौडाउँछ । जस्तै, एक व्यवसायीले बजारको अवस्था हेरेर नयाँ उत्पादन लन्च गर्छ र सफल हुन्छ । यो उसको आफ्नै विश्लेषण हो ।

तेस्रो, दृढता र असफलताबाट सिक्ने । धेरै सफल व्यक्तिहरूले असफलता झेलेर पनि अगाडि बढेका छन । यो आफ्नो कारण हो, किनकि अर्काले सहयोग नगरे पनि आफ्नै इच्छाशक्तिबाट उठ्न सकिन्छ ।

तर यो सबै हुँदा हुँदै पनि, जीवन पूर्ण रूपमा व्यक्तिगत हुँदैन । समाजमा हामी एकअर्कासँग जोडिएका छौं । यसैले, अर्काको कारणले पनि प्रभाव पर्छ ।

भाग २ : अर्काको कारणले करियर खराब हुन्छ – बाहिरी प्रभावहरूको भूमिका

कहिलेकाहीँ अर्काको कारणले हाम्रो करियर खराब हुन्छ । यो कुरा धेरै पटक देखिन्छ । उदाहरणका लागि, कार्यालयमा एक सहकर्मीले गलत अफवाह फैलाउँछ र तपाईंको प्रमोशन रोकिन्छ । यो अर्काको कारण हो, जसले तपाईंको मेहनतलाई पानीमा हालिदिन्छ ।

नेपाली समाजमा यो धेरै सामान्य छ । राजनीतिमा हेर्ने हो भने, एक नेताले अर्को नेतालाई बदनाम गरेर उसको करियर समाप्त पार्छ । जस्तै, विभिन्न चुनावहरूमा देखिने आरोप–प्रत्यारोपहरू । यसले व्यक्तिको करियरलाई मात्र होइन, पूरै परिवारलाई प्रभावित गर्छ ।

सामाजिक रूपमा, परिवारको प्रभाव पनि ठूलो हुन्छ । यदि अभिभावकहरूले बच्चाको रुचिअनुसार पढाइ नदिए भने, बच्चाको करियर खराब हुन सक्छ । उदाहरणस्वरूप, एक बच्चा कलामा रुचि राख्छ तर अभिभावकहरूले जबरजस्ती इन्जिनियरिङ पढाउँछन्, तब ऊ असफल हुन्छ । यो अर्काको कारण हो ।

आर्थिक रूपमा, यदि एक व्यक्तिले ऋण दिएको पैसा समयमा फिर्ता नगरे भने, अर्को व्यक्तिको व्यवसाय डुब्न सक्छ । नेपालमा साना व्यवसायीहरूमा यो समस्या धेरै छ ।

मनोवैज्ञानिक रूपमा, यो “इन्टरडिपेन्डेन्स थियरी“ सँग जोडिन्छ, जसअनुसार व्यक्तिहरू एकअर्कामा निर्भर हुन्छन । यदि एक व्यक्तिले नकारात्मक प्रभाव पा¥यो भने, अर्कोको करियर प्रभावित हुन्छ ।

थप उदाहरणहरू दिने हो भने, शिक्षा क्षेत्रमा । एक शिक्षकले विद्यार्थीलाई पक्षपात गरेर अंक दियो भने, विद्यार्थीको करियर बिग्रन्छ । नेपालका सरकारी विद्यालयहरूमा यो समस्या छ ।

कार्यक्षेत्रमा, सिनियर व्यक्तिको पक्षपात वा ईष्र्याले कर्मचारीको प्रमोशन रोकिन्छ । यो अर्काको कारण हो, जसलाई नियन्त्रण गर्न गाह्रो हुन्छ ।

समाजमा जातीय, लैंगिक वा क्षेत्रीय विभेदले पनि करियर प्रभावित गर्छ । जस्तै, महिलाहरूले पुरुष प्रधान समाजमा अवसर नपाउँदा करियर खराब हुन्छ । नेपालमा यो समस्या विद्यमान छ ।

यो प्रभावलाई रोक्न विभिन्न उपायहरू छन्, जस्तै कानुनी संरक्षण, तर पूर्ण रूपमा समाप्त गर्न असम्भव छ । यसैले, हामीले सधैं सकारात्मक रहनुपर्छ ।

भाग ३ : यसलाई बुझ्ने र अरूलाई सहयोग गर्ने महत्व

म यस्ता कुराहरु राम्ररी बुझेको छु र जिन्दगीको धेरै मोडमा भोगेको पनि छु, त्यसैले म अवसर मिल्दा अरूलाई सहयोग गर्छु । कम्तीमा मेरो कारणले कसैको करियर नबिग्रोस । यो सोच धेरै महत्वपूर्ण छ । किनकि जीवन अनिश्चित छ, के हुन्छ थाहा छैन  ।

सहयोग गर्नु भनेको सकारात्मक कर्म हो । नेपाली संस्कृतिमा “परोपकार“ को महत्व छ । यदि हामी अरूलाई सहयोग गर्छौं भने, यो चक्र फर्केर आउँछ । उदाहरणका लागि, एक मेन्टरले विद्यार्थीलाई मार्गदर्शन दियो भने, विद्यार्थीको करियर राम्रो हुन्छ, र पछि ऊ पनि अरूलाई सहयोग गर्छ ।

यो बुझाइले समाजलाई राम्रो बनाउँछ । यदि सबैले यो सोच राखे भने, अर्काको कारणले करियर खराब हुने समस्या कम हुन्छ ।

व्यक्तिगत स्तरमा, सहयोग गर्नुले आफ्नो करियरलाई पनि बलियो बनाउँछ । नेटवर्किङबाट अवसरहरू बढ्छन । नेपालमा स्टार्टअपहरूमा यो देखिन्छ, जहाँ सहयोगबाट व्यवसाय बढ्छ ।

तर सहयोग गर्दा सावधानी चाहिन्छ । कहिलेकाहीँ गलत व्यक्तिलाई सहयोग गर्दा आफ्नो करियर प्रभावित हुन सक्छ । यसैले, बुद्धिमत्तापूर्ण सहयोग गर्नुपर्छ ।

सहयोगका प्रकारहरू धेरै छनः जस्तै भावनात्मक, आर्थिक, ज्ञानपूर्ण । भावनात्मक सहयोगले मानसिक स्वास्थ्य राम्रो बनाउँछ, जसले करियरलाई अगाडि बढाउछ ।

नेपालमा एनजीओहरूले यसलाई प्रमोट गर्छन । जस्तै, महिला सशक्तीकरण कार्यक्रमहरूले महिलाहरूको करियरलाई सहयोग गर्छन ।

भाग ४: उमेर ढल्केपछि आउने बुझाइ – जीवनको सत्य

यो बुझाइ प्रायः उमेर ढल्केपछि आउँछ । युवावस्थामा हामी सोच्छौं कि सबै आफ्नै हातमा छ, तर अनुभवले सिकाउँछ कि अर्काको प्रभाव पनि ठूलो हुन्छ ।

बुढेसकालमा जीवनको समीक्षा गर्दा, धेरै गल्तीहरू अर्काको कारणले भएको देखिन्छ । यसैले, यो उमेरमा मानिसहरू बढी सहयोगी हुन्छन ।

नेपाली समाजमा वृद्धहरूले यो सल्लाह दिन्छन्ः “अरूलाई दुःख नदेऊ, जीवन चक्र हो ।“यो बुझाइले जीवनलाई सार्थक बनाउँछ । यदि युवावस्थामै यो बुझियो भने, राम्रो हुन्छ। धेरै सफल व्यक्तिहरूले आत्मकथामा यो कुरा लेखेका छन । जस्तै, नेल्सन मन्डेलाले आफ्नो जीवनमा अर्काको प्रभावबारे चर्चा गरेका छन । नेपालमा पनि, वृद्धहरूको अनुभवबाट सिक्न सकिन्छ ।

निष्कर्षः

यो विश्लेषणबाट स्पष्ट हुन्छ कि जीवनमा आफ्नो र अर्काको कारण दुवै महत्वपूर्ण छन् ।हामीले सधैं सहयोगी बन्नुपर्छ, जसले हाम्रो र अरूको करियर राम्रो बनाउँछ । यो कुरा हृदयबाट बुझेर लागू गरेमा, जीवन सुन्दर हुन्छ ।